Beden ve Gelişim
Bebeklik ve erken çocukluk dönemi cinsel hisler, bedensel keşif, tuvalet eğitimi, erken dönem mastürbasyonu ve cinsiyet kimliği farkındalığını kapsar. Bu gelişim dönemi, çocuğun yürümeye ve konuşmaya başlaması ile bakım verene bağımlı konumundan sınırlı olarak bağımsız konuma geçtiği dönemdir. Küçük yaştaki çocukların doğal bir merakı vardır. Kimi çocuklar bu merakını çok fazla soru sorarak ifade ederken, kimi çocuklar hiç soru sormayabilir; bu onların merak etmediği ve bilgiye ihtiyaç duymadıkları anlamına gelmez. Soru sorsun ya da sormasın; bu yaş grubundaki her çocuğun bedenini oluşturan organların doğru isimlerini ve bedeninin sadece ona ait olduğunu bilme hakkı vardır. Diğer organlarla beraber cinsel organlar için de doğru isimlerin kullanılması, utanç veya suçluluk duygusu uyandırmamayı sağlar. Cinsel organlarla ilgili takma isimler kullanmak, çocuğun sorularını yanıtsız bırakmak, çocuğu utandırmak ya da koruma odaklı korkutucu mesajlar iletmek bu organların rahatsız edici veya tehlikeli olduğu algısını uyandırarak çocuğu korkutabilir. Bedendeki bütün organların doğru isimlerinin kullanılması, çocuğun bedeniyle rahat olmasına ve her organının eşit derecede özel olduğunu kavramasına yardımcı olacaktır. Çocuk kendi bedeni ve ihtiyaçları hakkında iletişim kurmayı bu yaşlarda öğrendiğinden, insan bedenini tanıması ve organlarının doğru isimlerini bilmesi; bedeni ile ilgili hislerini daha rahat ifade etmesini sağlar. Erken çocukluk döneminde yeme davranışları, tuvalet eğitimi ve toplumsal cinsiyet rolleri konusunda baskıcı değil, destekleyici bir tutum sergilenmelidir. Özellikle tuvalet eğitimi vermek için, çocuk hazır hissetmiyorsa, acele edip baskı uygulanmamalıdır.
Gebelik ve Üreme
Bu gelişim dönemindeki çocuklar, gebelik ve doğum konusunda meraklıdırlar; bebeğin nereden geldiğini bilmek isteyebilirler. Sorularını geçiştirmek, merakını gidermemekle beraber onlara bu konuda konuşmamaları gerektiği mesajını iletebilir. Bu nedenle sorularına basit ve kısa cevaplar vererek iletişimi sürdürmek önemlidir. Sohbeti çocuğun sorularıyla şekillendirmek, gereksiz detaylarla çocuğun zihnini bulandırmayı önleyebilir. Çocukların, bebeklerin nasıl olduğu sorusunda dahi aradıkları cevap cinsel ilişkinin ayrıntılı tanımı değildir. Bebeklerin rahim organı içerisinde geliştikleri ve orada güven içerisinde büyüdükleri bilgisi bu gelişim dönemindeki çocuk için yeterlidir. Çevrenizde, okuduğunuz bir kitapta ya da izlediğiniz bir reklamda hamile bir birey varsa, bu anları üzerine konuşmak için fırsat olarak değerlendirebilirsiniz.
Onay, Mahremiyet ve Bedensel Bütünlük
Bebeğin bakım verene bağımlı konumu, bedeninin değerli ve ona ait olduğu gerçeğini değiştirmez. Bebeklik dönemi süresince çocuğun ihtiyaçlarını karşılarken sınırlarına saygılı olmak, ihtiyaç duymadığı bedensel uyarılardan kaçınmak, bedenine yönelik her müdahalede bilgi vermek, mahremiyetine özen göstermek önemlidir. Konuşmaya başlaması ile birlikte sözel iletişim kurarak onay almaya başlanabilir. Bu dönemde çocuğa bedeni üzerindeki söz hakkı teslim edilmeli, istemediği davranışlara “hayır” diyebileceği öğretilmeli ve “hayır” dediğinde ısrarcı davranılmamalıdır. Dokunmak, sarılmak, öpmek isteyen aile bireyi bile olsa, çocuğun dokunulmayı kabul etmesine veya reddetmesine izin vermek çok önemlidir. Çocuğu birine sarılmaya veya onu öpmeye zorlamak, mahremiyet ve bedensel söz haklarını zedeler. Kendi sınırları ve söz hakkı tanınmayan bir çocuk başkasının sınırlarını ihlal etmeye daha yatkın olabilir. Bu nedenle çocukların eşyalarını alırken onlardan izin istemek, bedenleri ile ilgili konularda onlara seçim yapabilecekleri alternatifler sunmak, sık sık duygularını sormak, hayır dediklerinde cesaretlendirmek önemlidir ki çocuklar kişisel sınırlarını koruyabilsin ve bedenleri üzerindeki söz haklarını fark edebilsinler. Bu gelişim döneminde birlikte uyumak, duş almak ve giyinip soyunmak konusunda da aile içi sınırlar belirlemek ve bu sınırlara uymak; kişisel alan algısının desteklenmesi için gereklidir.
İlişkiler ve Sağlıklı İletişim
Çocuğun gözlemleyerek öğrendiği bu gelişimsel dönemde; saygı, empati, paylaşma, güven, öz güven ve hayır diyebilme gibi sağlıklı becerilerin gelişmesi için çocuğu çevreleyen yetişkinlerin de bu tutumları benimsemiş ve sergiliyor olması önemlidir. Çocukların beden ve sınırlarına saygı duymayan yetişkinlerin, çocuklardan saygı beklemesi tutarlı bir beklenti değildir. Davranışlarınız ile sağlıklı iletişime örnek oluşturun. Örneğin; cinsiyetçi ifade ve yorumlardan kaçınarak, ev içinde eşit iş bölümünü sağlayarak, dürüst ve tutarlı olarak, odasına ya da tuvalete girmeden önce kapıyı çalarak, istemediğiniz davranışlara “hayır” diyerek ve gerektiğinde sınırlar çizerek çocuğunuzun bu davranışları model almasını sağlayabilirsiniz. Çocukları güvensiz ve sağlıksız ilişkiler hakkında eğitmenin en etkili yöntemi onlarla güvenli ilişkiler kurmaktır. Çocuğun sorularını, duygu paylaşımlarını, anlattıklarını geçiştirmeden dikkatle dinleyerek, isteklerini ve önerilerini dikkate alarak ona bir birey olduğunu hissettirebilir; güven ve öz değer duygularını destekleyebilirsiniz.
Cinsellik ve Cinsel Davranış
Bu gelişimsel dönem, keşif ve araştırma dönemidir. Bebeklerin bez değişimi sırasında, banyoda veya rastgele herhangi bir yerde dış genital organlarına dokunma davranışları cinsel gelişim açısından normal ve sağlıklıdır. Erken dönem mastürbasyonu bedeni keşfetmekle ilişkilidir, orgazma yönelik değildir. Öfkeyle tepki vermek veya azarlamak, bu davranışına mani olmaya çalışmak, çocuğun davranışından ve bedeninden utanmasına neden olur. Bedeniyle ilişkilendirdiği suçluluk duygusu, ilerleyen yaşlarda beden algısını veya cinsel yaşamını olumsuz etkileyebilir. Bu gibi durumlarda mahremiyeti ve kişisel sınırları hatırlatmak yeterlidir. Kendine dokunmanın iyi hissettirdiğini kabul edip bu davranışı kendi odasında veya banyoda yapabileceğini, cinsel organına başkalarının yanında dokunmasının uygun olmadığını, bunun özel bir davranışın olduğunu sakin bir şekilde hatırlatmak yeterli olacaktır. Hiçbir gelişim döneminde sağlıklı olmadığı gibi bu dönemde de çocuğu cinsiyet vurgusu ile utandırmak, ödüllendirmek, aşağılamak, sınırlandırmak sağlıklı değildir. Cinsel organlar ve cinsiyet; övünç ya da utanç aracı olarak kullanılmamalı, belli cinsel davranışlar belli cinsiyetlerle ilişkilendirilmemeli, cinsiyeti her ne olursa olsun kişisel sınırlar, bedenin özel ve değerli oluşu, saygı ile ilgili mesajlar her çocuğa eşit derecede iletilmelidir.
Olumlu ve Destekleyici Ebeveyn Tutumları
- Bedenine yönelik her dokunuşta bilgi verin, onunla konuşun. Onay kültürünün var olduğu bir ev ortamını sağlayın. Siz de onayı pratik edin.
- Kendi ile ilgili kararlarda fikrini alın.
- Dış genitallerine takma isimler ile değil bilimsel isimleri ile referans edin. Cinsel organlardan bahsederken vulva, vajina, penis ve testis kelimelerini kullanın.
- Bedeni üzerindeki söz hakkını tanıyın, “hayır” dediğinde durun, ısrarcı olmayın.
- “Bir kere öpersen alırım.”, “Sarılmazsan küserim”, “Seni sevdiğim için yapıyorum.” gibi duygusal istismarı normalleştiren ifadelerden kaçının.
- Yanında o yokmuşçasına konuşmayın, medya araç gereçleri izlemeyin.
- Kandırmayın, yalan söylemeyin.
- Okuduğunuz kitapların güncel bilgiler içermesine ve cinselliğe olumlu yaklaşan bir bakış açısına sahip olmasına özen gösterin.
