Beden ve Gelişim
Çocukluk dönemi; bedensel keşif, oyunla öğrenme, sorumluluk alma ve cinsiyet kimliği farkındalığını kapsar. Çocuklar bu yaş aralığında hem kendi hem de başkalarının bedenlerini oyun ve temas aracılığı ile keşfetmeye başlarlar. Bu yaş döneminde doktorculuk, hemşirecilik gibi oyunlarla çocukların birbirlerinin bedenlerine dokunmaları ve bedenlerini araştırmaları olağandır. Bu oyunları çoğu zaman yetişkinlerden gizli olarak oynarlar. Bu oyunların merak odaklı zararsız oyunlar olduğunu bilmek ve cinsel istismar ile karıştırmamak gerekir. Çocuklar bu yaş döneminde kendilerini kız ya da oğlan cinsiyetine ait tanımlarlar. Cinsiyetle ilgili sorular sormaya devam edebilirler. Cinsiyetle ilgili keskin sınırlar ve kalıplara sahip olabilirler. Çocuklarla cinsiyet üzerine konuşurken ve onlara cinsiyete dair mesajlar iletirken onları katı cinsiyet rolleri ile sınırlandırmak yerine; istediği renkte giyinmesi, istediği oyuncağı oynaması, istediği sporla ilgilenmesi için desteklemek hem öz değer ve öz saygı gelişimine katkı sunacak hem de farklılıklara ve çeşitliliğe saygı duyması için onları güçlendirecektir. Çocukların bu yaş döneminde içinde rahat edebileceği kıyafetler ve ayakkabılar giymesi fiziksel gelişimi için önem taşır. Bu yaş döneminde yetişkinlerin moda anlayışına göre tasarlanmış rahat olmayan giysiler yerine çocuğun kendi seçtiği ve beğendiği giysileri giymesi bedeni üzerindeki söz hakkını tanımasını ve kendi beğenilerini geliştirmesini sağlar. Bu yaş dönemindeki çocuklar kendi öz bakım ve hijyen sorumluluklarını da üstlenmeye başlayabilirler. Ebeveyn olarak çocuklara bu sorumlulukları teslim edebilir, onlara alan/zaman tanıyarak sorumluluk geliştirmelerini destekleyebilirsiniz. Bedeni ile ilgili aldığı her sorumluluk ve gösterdiği çaba için onu kutlayabilir ve cesaretlendirebilirsiniz. Dış genitallerden söz ederken bu yaş dönemi boyunca yine bilimsel terimleri kullanarak beden ve cinselliğe dair olumlu yaklaşımınızı sürdürebilirsiniz.
Gebelik ve Üreme
Bu dönem “bebekler nereden geldi?” sorusunun en sık sorulduğu yaş dönemidir. Çocukların sorularını geçiştirmek ya da onlara doğru olmayan cevaplar vermek kafalarını karıştırabilir ve size olan güvenlerini sarsabilir. Çocuklar bu bilgilere okuldan, arkadaşlarından, televizyondan ya da internetten öyle ya da böyle ulaşırlar. Başkasından duymadan önce sizinle konuşması en sağlıklı olanıdır. Beden ve cinsellikle ilgili soru sormanın ve konuşmanın normal olduğu mesajını alan çocuklar merak ettikleri konularda ebeveynleri ile iletişimi sürdürebilirler. Böylece yanlış, riskli ya da gelişimsel açıdan endişeye neden olabilecek bilgilerle karşılaştıklarında sizinle konuşarak kafa karışıklıklarını ve endişelerini giderebilirler. Çocuklara yeni bilgi aktarmak kadar hali hazırda ne bildiklerini öğrenmek üzere onlarla sohbet etmek de yanlış bilgilerin ortadan kalkmasına ve ebeveynle çocuk arasında sağlıklı bir iletişim gelişmesine destek olur. Çocukların doğum ile ilgili sorularına basit cevaplar vermeniz, bunun yetişkinlere özgü bir davranış olduğunu vurgulamanız önemlidir. Doğal doğum ve sezaryen doğumun nasıl gerçekleştiğinden, bu kararın doktor ve anne tarafından verildiğinden, iki yöntemin de sağlıklı olduğundan söz edebilirsiniz. Gebelik ve doğum üzerine konuşurken güncel çocuk kitaplarından ya da belgesellerden yararlanabilir, sohbete eşlik eden soruları cevaplayabilirsiniz. Bu sohbetler esnasında, farklı aile modellerinden bahsetmeniz ve aile değerleri üzerine konuşmanız çocukların çeşitlilik ve saygı üzerine düşünmelerini ve bu değerleri geliştirmelerini destekleyecektir. Örneğin; tek ebeveynli aileler, heteroseksüel olmayan aileler ve evlat edinme gibi..
Onay, Mahremiyet ve Bedensel Bütünlük
Çocuk için kişisel sınırların ve bedeni ile ilgili utanç duygusunun oluşmaya başladığı dönemdir. Bu gelişimsel dönem süresince çocuklar sosyal normları ve kuralları öğrenir ve bu kurallara uyum sağlamaya başlar. Çocuklar bu yaş döneminde başkalarının yanında çıplak dolaşma ve bedenini gösterme davranışını bırakırlar. Kamusal alanlarda üzerinin değiştirilmesini istemeyebilir, kişisel sınırlarının ifade edebilirler. Bu yaş döneminde çocukların bedensel sınırlarına saygı duymak, eşyalarını kullanırken izin istemek, istemediği davranışlar için zorlamamak, kucağa oturtulma ve öpme / öpülme konularında ısrarcı olmamak gerekir. 5 yaşından itibaren çocuklar tek başına banyo yapabilirler. Ebeveyn olarak desteğe ihtiyacı olduğunda orada olacağını hissetmesini sağlayarak bedeni ile ilgili sorumlulukları almaları ve kişisel sınırlarını oluşturmaları için onları destekleyebilirsiniz. Birlikte uyumakla ilgili sınırlar belirlemeniz kişisel sınırların oluşmasında destekleyicidir. Çocuklar bu dönemde merak duygusuyla birlikte sizin bedeninize dokunmak isteyebilir ve sorular sorabilirler. Bu davranışlarına da onları utandırmadan kişisel sınırları hatırlatarak cevap verebilirsiniz. Çocuklarla bu yaş döneminde cinsel istismar üzerine konuşabilir, kendini rahat hissetmediği davranışlarla ilgili konuşabileceği güvendiği bir yetişkini birlikte belirleyebilirsiniz. Ayrıca bu dönemde sosyal medya ve internetin güvenli kullanımı ile ilgili sınırlar belirleyebilirsiniz.
İlişkiler ve Sağlıklı İletişim
Bu dönem, çocukların ilkokul ve sosyalleşme dönemi olması bakımından iletişim ve ilişkiler anlamında önem taşır. Arkadaşlıklar kurmaya başlar ve güven, paylaşım, saygı, destek, empati, dayanışma gibi arkadaşlığa dair değerleri öğrenmeye başlarlar. Arkadaşlarına güven, saygı, anlayış gösterebilme ve onlarla bir şeyler paylaşabilme bu dönemde çocukların gündemini oluşturur. Arkadaşlık ilişkileri, romantik ilişkiler, sevgi ve aşk arasındaki farklar öğrenilmeye başlanır. Ayrıca bu yaş dönemindeki çocuklar sıklıkla “aşık olmak” ve “aşk” ile ilgili cümleler kurarlar. Arkadaşlık ve aşk birbiri yerine geçebilir. Anne ve babaya aşık olduklarını da söyleyebilirler. Bu ifadeler bir arzu ya da cinsellik ifadesi değildir, hoşlandıklarının ifadesidir. İlk aşklarını da bu dönemde yaşayabilirler. Sevginin ifade edilme biçimlerini öğrendikleri bu gelişimsel dönemde, sevgi göstermenin tek yönteminin bedensel temas, sarılmak, öpmek olmadığını; sevginin sözcüklerle de ifade edilebileceğini aktarabilirsiniz. Bu yaş dönemi ayrıca akranlar arası zorbalık davranışlarının da yaygın olarak gözlemlendiği bir dönem olması açısından, eşitlik, hoşgörü gibi duygular hakkında konuşmak ve çocukların okul yaşantılarını takip etmek önemlidir.
Cinsellik ve Cinsel Davranış
Bu dönemde çocuklar cinsellikle ilgili daha az soru sormaya başlarlar. Bunun sebebi meraklarının azalmış olması değil, bu konunun açıkça konuşulmaması gereken bir konu olduğunu algılamaları ile ilgilidir. Açıkça soru sormak ya da konuşmak yerine, cinsel içerikli kelimeleri telaffuz ederek eğlenebilir, alay edebilir ya da bilgi sahibiymiş gibi davranabilirler. Aynı zamanda televizyonda izledikleri filmlerden, okul ve evde gözlemlediklerinden yola çıkarak fanteziler üretebilirler. Bu fanteziler kimi zaman aşkla ve ilişkilerle ilgili olabilir. Çocukların argo kelimeler ve küfür ile tanıştıkları ve kişisel sınırları fark ettikleri bir dönemdir. Bazı kelimeleri duymanın çevrelerindeki kişiler için rahatsız edici ya da tepki uyandırıcı olduğunu fark etmeleri, bu kelimeleri sıklıkla tekrarlamaktan keyif almalarına ve eğlenmelerine sebep olabilir. Bu anlarda çocuklara “ayıp, hiç yakışmıyor, bir daha duymayayım” gibi set oluşturan yorumlar yöneltmek yerine bu sözcüklerin gelişimsel ihtiyaçlarından kaynaklandığını hatırlayarak onlara alan açabilir ve eş zamanlı olarak mahremiyet ve kişisel sınırları da hatırlatabilirsiniz.
Olumlu ve Destekleyici Ebeveyn Tutumları
- Bedenine yönelik her müdahalede onayını alın. Onay kültürünün var olduğu bir ev ortamını sağlayın. Siz de onayı pratik edin. Kişisel sınırlar hakkında konuşun ve hayatınızda uygulayın.
- Birlikte uyumak, banyo yapmak, giyinip-soyunmak ile ilgili aile içi kurallar belirleyin ve bu kurallara karşılıklı saygı duyun. Ortak değerler hakkında konuşun.
- Kişileri nasıl selamlamak istediğine kendisinin karar vermesine müsaade edin, herhangi bir iletişim biçimi için zorlamayın.
- Merak ettiklerini utanmadan sorabilecekleri açık bir iletişim alanı oluşturun.
- Bedenini sağlıklı bir şekilde keşfetmesini destekleyin.
- Bedeni üzerindeki söz hakkını tanıyın, “hayır” dediğinde durun, kendi ile ilgili kararlarına saygı duyun.
- Dokunuşlar ve sınır ihlalleri hakkında korkutucu olmayan bir yaklaşımla konuşun. Cinsel istismar riskine karşı çocuğu güçlendirin.
- Onları katı toplumsal cinsiyet rollerine sıkıştırmayın.
- Aldığınız kitapların güncel bilgiler içermesine ve cinselliğe olumlu yaklaşan bir bakış açısına sahip olmasına özen gösterin.
