Beden ve Gelişim
Ön ergenlik ve ergenlik dönemi; fiziksel, duygusal, bilişsel, cinsel değişimleri ve beraberinde aileden uzaklaşarak bireyselleşme sürecini kapsar. Cinsiyet hormonlarının aktive olması ile bedende gözle görülür değişimler gözlemlenir. Bu hormonlar sanıldığı gibi yalnızca fiziksel ve cinsel değil, çocuklardaki duygusal değişimlerin de kaynağıdır. Ergenlik dönemi çocuklar için karmaşık duyguları beraberinde getirebilir. Bedenlerindeki değişimin normal olup olmadığı, akranlarındaki değişimlerin ne hızla gerçekleştiği gibi sorulara cevap ararlar. Bu değişimlere merak, tiksinme, utanma gibi duygular eşlik ederken aynı zamanda; hormonların etkisiyle öfke, üzüntü, neşe gibi ani duygu değişimleri gerçekleşebilir. Kızlardaki bedensel değişimler, genellikle oğlanlardan 1-2 yıl önce gözlemlenmeye başlasa da her bedenin farklı olduğu dolayısıyla bu değişimlerin her çocuk için farklı gelişebileceği unutulmamalıdır. Bu mesajın çocuklara da iletilmesi, ergenlik değişimlerine yönelik akranlar arası gerçekleşebilecek herhangi bir karşılaştırma ya da alay davranışında çocukların yaşayacağı endişeyi azaltacaktır.
Boy uzaması ve kilo artışının yanında östrojen hormonunun salınımıyla memelerde, iç ve dış genitallerde gelişme; testosteron salınımıyla testisler ve peniste büyüme gerçekleşir. Birçok kız çocuğu için, menstrüasyon ergenliğin başlangıcı olarak görülür. Oysa ergenlik östrojen salınımı ve memelerin gelişimi ile başlar. Memelerin sertleşmeye ve gelişmeye başlaması ile birlikte hassasiyet gelişebilir. Memelerin gelişmesini takiben ihtiyaç duyduğunda ergen yarım atlet ve iç çamaşırı kullanımına başlayabilir. Memelerin büyümesi ve belirgin hale gelmesi ergen için utanç duygusuna neden olabilir; bol kıyafetler giymek ve dik yürümemek gibi bedenini saklama davranışı geliştirebilirler. Değişen bedenlerine alışma sürecinde ebeveyn desteği ve bu değişimlerin doğal olduğu üzerine konuşmak kaygılarını azaltacak ve olumlu beden algılarını destekleyecektir. Koltuk altı ve dış genitallerin çevresindeki kıllanma, terlemenin artışı ile birlikte hijyen ve öz bakım ihtiyaçları üzerine iletişim kurmanız önemlidir. Ergenlik fiziksel ve psikolojik değişimlerle birlikte düşünüldüğünde; bilhassa interseks ya da cinsiyet kimliğini ve ifade biçimini sorgulayan ergenler için daha zor bir dönem olabilmektedir.
Gebelik ve Üreme
Cinsel organların geliştiği ve işlev kazanmaya başladığı bu dönemde yumurtalıklarda yumurta hücreleri olgunlaşmaya ve testislerde sperm üretilmeye başlar. Regl/menstürasyon başlangıcı her ergen için farklılık göstermekle birlikte ortalama yaş 12’dir. Bazı bölgelerde, kültürel tabular ve damgalama, kız çocuklarını menstrüasyon döneminde ailelerinden ayrı bir yerde uyumaya ve yemek yemeye veya okuldan ayrı kalmaya mecbur bırakabilmektedir. Birçok ülkede okul tuvaletleri gerekli özel alanı, temizliği veya menstrüasyon ürünlerinin atılabileceği uygun alanları sağlamamaktadır. Menstrüasyon genellikle ihmal edilen bir konudur. Birçok ülkede ciddi sayıda kız çocuğu, menstrüasyon ilk kez başladığında hazırlıksız durumda kalacak; korku ve endişe yaşamasına neden olacak denli yetersiz ve yanlış bilgiye sahiptir. Özellikle okullarda cinsel sağlık eğitimine erişemeyen ergenler için ailede cinsellik eğitimi bu noktada çok daha önemli hale gelir. Menstrüasyonun rahim organında gerçekleştiği, rahmi olan her sağlıklı bireyin bu döngüyü yaşadığı, bu döngünün sağlık belirtisi olduğu ve bir yetişkinin eğer isterse dünyaya bir bebek getirmesini sağladığı, en önemlisi menstrüasyon kanının kirli değil temiz bir sıvı olduğu bilgilerini çocuğunuzla paylaşabilirsiniz. Bu bilgiler; ergenin bedeninde gerçekleşen bu döngüyü anlamlandırmasını, eşlik eden endişe ve utanç duygusunun azalmasını destekleyecektir. Yine bu dönemde, sperm üretimini takiben ilk ereksiyonlar ve boşalmalar başlayabilir. İlk boşalma yaşı, her ergen için farklılık göstermekle birlikte, ortalama 13’tür. Hormonların etkisi ile istemsiz gerçekleşebilecek ereksiyonlarla ilgili çocuğunuzu bilgilendirebilirsiniz. Bu değişimin zamanla kontrol edilebilecek bir davranış olduğunu ve bedenin hormonlara alışma süreci nedeniyle gerçekleştiğini aktarabilirsiniz.
Onay, Mahremiyet ve Bedensel Bütünlük
Bu dönemde çocuğunuzu hijyen, öz bakım üzerine konuşarak destekledikten sonra bedenleri ile ilgili sorumlulukları tamamen onlara teslim edebilirsiniz. Ergenlerin bireyselleşme süreçlerinde saygı gördüklerini hissetmeye ve değişen bedenlerini keşfetmek için kişisel alana ve zamana ihtiyaçları vardır. Bu dönemde aynanın önünde ya da banyoda uzun vakit geçirmeleri ve bedenlerini incelemeleri sağlıklı ve olağandır. Banyo esnasında bireysel alan tanımamak, banyoda uzun süre kalmasından şikayetçi olmak, odalarına kapıyı çalmadan girmek, özel eşyalarını onay olmadan karıştırmak ve kişisel alanına müdahale etmek ergen için bedensel bütünlüğüne yönelik bir saldırı ve bireyselleşme mücadelesinin önünde birer engeldir. Ebeveynler olarak çocuğunuza varlığının, düşüncelerinin ve bedeninin saygıyı hak ettiğini hissettirmeniz önemlidir. Bu yaş döneminde mastürbasyon davranışında artış gözlemlenebilir. Mastürbasyon konusunda konuşabilir, bu davranışın özel bir davranış olduğu ve özel alanda gerçekleşmesinin daha doğru olacağını paylaşabilirsiniz. Ergenlik dönemi değişimleri ve cinsel davranışlar üzerine konuşurken alaycı, utandıran, küçümseyen ifadeler kullanmak, bedenlerine dokunarak el şakaları yapmak ergenler için duygusal açıdan zedeleyici ve örseleyicidir. Masum olduğunu düşünüyorsanız bu yaklaşımınızı sorgulayarak değiştirebilirsiniz.
İlişkiler ve Sağlıklı İletişim
Bu dönemde akranlarının düşünceleri ergenler için çok önemli hale gelir. Onların ne düşündüğü konusunda oldukça hassastırlar ve akranlarından kolaylıkla etkilenirler. Fırsat buldukça okuldaki ilişkiler üzerine diyalog kurmak, duygularını paylaşabileceği bir aile ortamı sağlamak destekleyici olacaktır. Bu dönemde akranlarını cinsel olarak çekici bulmaya başlarlar. Ergenler bu dönemde diğer cinsiyetleri çekici buldukları gibi hemcinslerini de çekici bulabilirler. Bu yaş dönemindeki cinsel ilgi, kesin bir cinsel yönelimin işareti değildir. Ergenle ilişkiler ve duyular üzerine iletişimi sürdürürken katı cinsiyet rolleri ve kurallarına referans vermek yerine onu kendi biricikliğini koruyabilmesi ve kendi değerlerini oluşturabilmesi için destekleyebilirsiniz. Onlara güvenli ve sağlıklı bir ilişkinin nasıl olması gerektiğini anlatmak yerine; güvenli ilişkinin onlar için ne anlama geldiğini, kişisel değerlerini ve beklentilerini açıkça ifade edebilecekleri bir konuşma zemini oluşturabilirsiniz. Düşüncelerinin ‘yanlış’ olduğunu söyleyip diyaloğu kesmeyin, aksine bunları tartışmaya açın. Böylece kendi değerlendirmelerini yapabilirler. Tıpkı bedensel değişimlerde olduğu gibi duygusal konular ve ilişkilerle ilgili alaycı ve küçümseyen bir tavır da ergenin sizden uzaklaşmasına ve paylaşımı kesmesine sebep olabilir. Ergenlik döneminde diyalog geliştirirken iyi bir dinleyici olmak ve yargılamamak önemlidir.
Cinsellik ve Cinsel Davranış
Bu dönemde ergenlerin kendi bedenlerine dair cinsel bir imaj oluşmaya başlar. Kendilerini cinsellik yaşayabilecek birer birey olarak görebilirler. Çekici olup olmadıkları, akranları tarafından beğenilip beğenilmedikleri önemli bir soru haline gelir. 10 yaşından itibaren yetişkin cinselliğine ilgi duymaya başlarlar. Kitaplar, televizyon ve internette karşılaştıkları cinselliğe dair her bilgiyi meraklarını gidermek için kullanırlar. İnternette cinsellikle ilgili araştırmalar yaparlar. Cinsellik ve cinsel davranışlar akranlar arasında yeni bir konu başlığı haline gelir. Ergenlerin, kendilerine iletilen cinsel içerikli mesajları eleştirel bir biçimde değerlendirebilmek için desteğe ihtiyaçları vardır. Buna rağmen siz cinsellikle ilgili soru sorduğunuzda ya da diyalog başlatmayı denediğinizde ilgisiz ya da hazırlıksızmış gibi davranmaları olasıdır. Siz yine de diyaloğu sürdürmeyi deneyin. Filmleri, dizileri, reklamları, haberleri, şarkı sözlerini, okul etkinliklerini ve sordukları soruları güvenli ve güvensiz ilişkiler üzerine konuşma başlatmak için fırsata dönüştürebilirsiniz.
Olumlu ve Destekleyici Ebeveyn Tutumları
- Ergenlik döneminin özellikleri, bedensel ve duygusal gelişim hakkında güncel kaynaklardan yararlanın ve bilgi edinin.
- Üreme anatomisi ve fizyolojisi; ergenlik dönemi, menstrüasyon ve boşalma hakkında kapsayıcı ve destekleyici diyalog alanları yaratın.
- Menstrüasyon dönemi için “hastalanmak” ifadesinden kaçının, menstrüasyon kanının temiz ve sağlıklı olduğu vurgusunu her fırsatta yapın.
- Kişisel alanına onay almadan müdahale etmeyin; odasına kapıyı çalarak girin, onayı olmaksızın sosyal medyada fotoğrafını paylaşmayın.
- Toplumsal cinsiyet rolleriyle ilgili farkındalık ve eleştirel düşünce geliştirmesini sağlayın.
- Cinsel organlar ve cinsiyeti; övünç ya da utanç aracı olarak kullanmayın.
- Bedensel değişimlere dair yargılayıcı, utandırıcı, alaycı yorumlardan kaçının; değişimin doğal olduğunu vurgulayarak olumlu beden imajı geliştirmesini destekleyin.
- Onun sizden farklı bir bakış açısı olabileceğinin hem farkında olun, hem de bunu ona ifade edin. Değerlerinin farkına varması için alan tanıyın.
