Beden ve Gelişim
Orta ergenlik döneminde bedensel gelişim devam eder. Oğlanlar büyümenin en hızlı aşamasını bu dönemde yaşarlar; bedende kıllanma artar, testosteronun etkisiyle seste kalınlaşma gerçekleşir, yüzde sakal ve bıyıklar çıkmaya başlar. Bu dönemde yine kişisel gelişim farklılıklarına vurgu yapmak ve her bedenin birbiri ile aynı oranda gelişmeyeceğini vurgulamak ergenlerin endişelerini azaltmalarını destekleyecektir. Bu dönemde kısa ya da uzun boylu olmak, kilolu ya da zayıf olmak, ergenlik sivilceleri, meme ve cinsel organların boyutları ergenler için akranları arasında statüsünü ve arkadaş ilişkilerini etkileyen önemli faktörler haline gelebilir. Gençlerin toplum tarafından dayatılan ideal beden algısına kapılarak diyet, fazla antrenman, kozmetik kullanımı, memeleri büyük gösteren iç çamaşır kullanımı gibi davranışlara yönelmeleri sağlıklı gelişimlerini olumsuz etkileyecektir. Ebeveyn olarak ideal beden dayatması üzerine eleştirel sohbetlerle çocuğunuzu destekleyebilirsiniz.
Gebelik ve Üreme
Ergenlik dönemi gençlerin üreme organlarının gelişmesi ve işlev kazanması anlamına gelebilir fakat bu gençlerin üremeye hazır oldukları anlamına gelmemelidir, bedenleri halen gelişim süreci içerisindedir. 20 yaş altında gerçekleşen doğumlar genç ve yeni doğan açısından pek çok sağlık riskini beraberinde getirmektedir. Ergenlikte gebelik yaşayan genç kadınların okulu bırakma ve eğitimlerine devam etmeme ihtimali daha yüksektir ve bu durum onların ileride iş bulma ya da farklı yaşamsal olanaklarını kısıtlamaktadır. Bununla beraber bu dönemde ergenlerin çoğu cinsellik konusunda bazı deneyimler yaşarlar. Davranışların türleri ve seviyeleri gençten gence değişse de hem bilgi eksikliği hem de risk algısının henüz oluşmuş olmaması nedeniyle riskli cinsel davranışları deneyimleyebilirler. Araştırmalar, cinsellik eğitimine erişen gençlerin riskli davranışları deneme oranının daha düşük olduğunu göstermektedir. Bu nedenle; gençlerle gebelik oluşumu, yumurtlama dönemi, adet döngüsü, istenmeyen gebeliği önleyici yöntemler, kondom kullanımı gibi konularda konuşarak sorumlu davranışlar geliştirmelerini destekleyebilirsiniz. Maalesef, gençlerin kondom ve acil durumlar için kullanılan doğum kontrol araçları gibi etkili doğum kontrol araçlarının nereden edinilebileceğine, nasıl kullanılacağına, gebelik ve HIV test hizmetlerinin nerede bulunabileceğine ilişkin bilgi düzeyinde de önemli boşluklar söz konusudur. Bu durum, istenmeyen gebelikler ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı ikili koruma yöntemi olarak kondom kullanımı hakkında bilgi edinmenin öneminin altını çizmektedir.
Gençlerin cinselliğe dair sorumlu karar verebilmeleri için gebelik riski ile onları korkutmak bir yöntem olmamalıdır. Doğru ve kapsamlı bilgiye erişen gençler korku yaşamadan sorumlu davranış geliştirebilir. Gençlerle ilişkiler üzerine konuşmanın tek yolu riskleri ya da olumsuz sonuçları vurgulamak değildir. Onlarla güvenli ilişkilerin özelliklerini konuşun. Sağlıklı sınırlar oluşturabilmelerini destekleyecek, güçlendirici ve olumlu örnekleri onlarla paylaşın. Ayrıca gençlerin kürtaj hakkı ve cinsel ilişkinin hukuki boyutu ile ilgili yaşamlarını etkileyen yasal bilgilere erişim hakları olduğunu da mutlaka göz önünde bulundurun.
Onay, Mahremiyet ve Bedensel Bütünlük
Gençlerin aileden uzaklaştığı ve içe döndüğü bir dönem olması itibariyle kişisel sınırlar ve mahremiyet bu dönemde daha net bir ihtiyaç olarak belirir. Gençler uzun süre odalarından çıkmayabilir, arkadaşları ile daha fazla zaman geçirebilir ve romantik ilişkiler kurabilirler. Ebeveynler olarak tüm bu bireyselleşme sürecinde destekleyici olmanız ve çocuğunuzun sınırlarına saygı duymanız önemlidir. Eş zamanlı olarak onlarla sağlıklı bir diyaloğu sürdürmek ve birbirinize karşı dürüst olmak; zamanını kimlerle nasıl geçirdiğini bilmenizi ve güvende hissetmenizi sağlayacaktır. Gençlerle bu dönemde güvenli cinsellik ve cinsel şiddet arasındaki farkları konuşabilir, onay kavramının farklı boyutları ile tanışmasını sağlayabilirsiniz. Pek çok genç ilk cinsel deneyimini baskı ya da zorlama altında yaşamaktadır. Bu nedenle gençlerin hoşlanmadığı bir davranışla karşılaştığında net olarak hayır diyebilme hakkı olduğunu bilmesini ve hayır cevabını duyduklarında durmaları gerektiğini öğrenmelerini sağlayın. Özellikle son dönemlerde flört şiddeti gençler arası duygusal ilişkilerde kritik bir sorun olarak önemini korumaktadır. Ayrıca gençlerin kullandığı dijital ve online uygulamalarda maruz bırakılabilecekleri istenmeyen cinsel içerikli e-postalar veya SMS mesajları ve/veya uygunsuz teklifler gibi siber zorbalık ve şiddet risklerini de göz önünde bulundurarak sanal alanlarda da onay ve sınırların öneminden bahsedebilirsiniz.
İlişkiler ve Sağlıklı İletişim
Bu dönemin merkezinde, kimlik oluşturmak yer alır. Ergenlerin “ben kimim?” sorusuna yanıt aradığı bu dönemde aile, toplum ve arkadaşları ile ilgili değer ve inançlarını belirginleşmeye başlar. Onun sizden farklı bir bakış açısına sahip olabileceğinin hem farkında olun, hem de bunu ona ifade edin. Değerlerinin farkına varması için alan tanıyın. “Niye böyle düşünüyorsun anlamıyorum”, “bunda üzülecek bir şey yok”, “biz bunları kabul edecek bir aile değiliz” gibi cümleler çocuğunuza onun duygu, düşünce ve ihtiyaçlarına önem vermediğiniz, yaşadığı duyguyu kabul etmediğiniz mesajlarını iletir. Oysa sağlıklı bir kimlik gelişimi için kendi düşünce ve değerlerinin saygı gördüğünü hissetmeleri önemlidir. Bu dönemde romantik duygular ve ilişkiler yaşamaya başlayabilirler. Cinsel yönelim bu dönemde netleşmeye başlar. Kabul edin ya da etmeyin; ergenlik flört ilişkileri ve cinsel davranışları deneyimleme gibi konularda akran baskısının arttığı bir dönemdir. Kişisel değerleriniz, kalıplarınız ve ergenlik dönemine atıflarınız nedeniyle flört ilişkileri, ergen cinselliği gibi konuları yok sayıyor, hatta reddediyor olabilirsiniz. Ancak bu yaklaşım, gençlerin bu dönemde maruz kalabilecekleri riskleri görmenizi engelleyecektir. Gençlerin bu dönemde onları dinleyecek ve içinde bulundukları durumlarla ilgili onları destekleyecek yetişkinlere ihtiyaçları vardır. Konuyu sizinle paylaşmak istediği zamanlarda onu reddederseniz, bunun yanlış olduğunu sert bir dille ifade ederseniz, sizden uzaklaşacak ve bunları sizinle paylaşmadan yaşayacaktır. Bu yüzden nasıl hissederseniz hissedin, dinlemeye açık olun. Eğer baş edemiyorsanız bir uzman desteği alabilirsiniz.
Cinsellik ve Cinsel Davranış
Ergenliğe geçiş oğlan çocukları için daha olumlu cinsel duygularla ilişkilendirilirken; kız çocukları için bu dönem çoğu zaman cinsellik, bekaret, doğurganlık ve kadınlık ile ilgili çelişen mesajların başladığı bir dönemdir. Oğlan çocukları için ergenlik, cinsel istek ve istedikleri gibi kullanabilecekleri bir “güç” olarak görülür. Ereksiyonlar ve ıslak rüyalar kız çocuklarının deneyimlediği utanma duygusuna benzer bir anlatıyla ele alınmaz. Bu nedenle beden, cinsellik ve cinsel davranışlarla ilgili diyalog geliştirirken cinsiyetlere özgü ayrımcı mesajlar vermekten kaçının. Çocuğunuzun cinsiyetinden bağımsız olarak tüm cinsel sağlık bilgilerine eriştiğinden emin olun ve toplumsal cinsiyet rolleri üzerine düşünmelerini sağlayın.
Bu dönemde ergenlerde cinsel dürtüler artış gösterir. Cinsel eylemlerle ilgili bilgi ve görseller, internette yaygın olarak bulunur ve birçok genç için cinsellikle ilk tanışma veya cinselliği ilk öğrenme aracı bu materyallerdir. Bilgi ve iletişim teknolojileriyle sosyal medya; cinsellik ve ilişkiler hakkında pozitif, doğru ve yargılamadan uzak bilgiye erişimi arttırma konusunda muazzam bir potansiyel taşımaktadır. Ancak, bu teknolojiler aynı zamanda doğru ve uygun olmayan bilgilere erişime de sebep olmakta, sıklıkla şiddet içeren pornografiye erişimi arttırarak zararlı toplumsal cinsiyet normlarını da güçlendirebilmektedir. Bu nedenle bu yaş döneminde gençlerle pornografi üzerine diyalog geliştirebilir; yasaklamak ya da sınırlandırmak yerine bu kaynaklarda izledikleri beden ve davranışların gerçek hayattan farklı ve kurgu olduğunu vurgulayabilirsiniz.
Mastürbasyon davranışında artış görülebilir. Gençlerin mastürbasyon davranışlarını kontrol edemezsiniz fakat bu davranışa verdiğiniz tepkileri kontrol edebilirsiniz. Mastürbasyon sağlıklı bir cinsel davranıştır. Mastürbasyonla ilgili tepkilerinizin cinsiyete göre farklılaşmadığından ve utanç yaratmadığından emin olun.
Olumlu ve Destekleyici Ebeveyn Tutumları
- Cinsel sağlık, üreme, modern doğum kontrol yöntemleri, gebelik ve doğum; HIV ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar hakkında konuşun.
- Cinselliği sadece üreme odaklı ele almayın, cinsellikten bahsederken hazdan da bahsedin.
- Toplumsal cinsiyet rolleri hakkında konuşun.
- Porno ve mastürbasyon gibi tabu olan kelimeler hakkında açıkça konuşun, diyalog geliştirin.
- Ortak ve farklılaşan değerleriniz hakkında konuşun.
- Sınırları çocuğunuzun kimliğine değil, davranışlarına yönelik koyduğunuzdan emin olun.
- Çocuğunuzun cinsiyetinden bağımsız olarak tüm cinsel sağlık bilgilerine eriştiğinden emin olun. Cinsiyete özgü ayrımcılık yapmaktan kaçının.
- Kendi cinselliğiniz, cinsellik algınız ve travmalarınızla da çalışmayı ve destek almayı ihmal etmeyin. Kendi hislerinizin farkında olun.
